Prehistoria związana z dziejami człowieka w Europie obejmuje okres rozpoczynający się ponad milion lat temu. Początek jest związany z przybyciem z Afryki pierwszego Europejczyka- Homo Antecessora ( Stanowisko Atapuerca datowana na 1,2 mln lat temu). Okres ten kończy się wraz z zakończeniem wędrówki ludów, czyli ok 560 roku n.e. wraz z osiedleniem się Awarów na nizinie Węgierskiej. Jest to bardzo długi okres w czasu, związany z niezliczonymi kulturami ludzkimi, migracjami, hiatusami, a także zmianami klimatycznymi (glacjały, interglacjały). Te ostatnie miały duży wpływ na sytuacje w północnej Europie, a więc i na terenie, który jest tematem tej pracy- ziemi Tczewskiej. Kolejne zlodowacenia(glacjały) pokrywały w całości omawiany obszar.

Nie ma dowodów na to, że na terenie ziemi tczewskiej występowały formy starsze od Homo Sapiens. Jest to spowodowane wspomnianymi wcześniej zlodowaceniami zajmującymi Pomorze za każdym razem rozpoczynając od zlodowacenia podlaskiego 1.2 mln-950 tys lat temu, przez zlodowacenie południowopolskie 740-430 tys lat temu, które swoim zasięgiem dotarło aż pod Karpaty, zlodowacenie środkowopolskie 300-130 tys lat temu i w końcu, ostatnie zlodowacenie północnopolskie 115-11,5 tys lat temu. Pomiędzy zlodowaceniami panowały okresy cieplejsze, zwane interglacjałami, kiedy to omawiane tereny zamieniały się w strefę tundry, lub tajgi. Wówczas docierać tam mogły grupy ludzkie, jednak nie ma na to dowodów.

Pierwszymi kulturami występującymi na Pomorzu były kultury schyłkowo paleolityczne, które po ostatnim zlodowaceniu przesunęły się z terenów południowych. Gospodarka tych kultur była typowo przyswajająca. Grupy podążały za pożywieniem, wobec czego zabudowa była tymczasowa, szałasowa. Dominowało łowiectwo, przede wszystkim na renifery i inne większe ssaki. Bronie używane w polowaniach to głównie kościane harpuny i włócznie zakończone krzemiennym ostrzem. Od około 11 tys lat temu są dowody na użytkowanie łuku. Z terenu Tczewa także znane są kamienne narzędzia. Najstarszym narzędziem jest grot strzały sprzed 9 tys lat temu ze Śliwin. Natomiast z nurtu Wisły wyłowiono siekieromłot paleolityczny, a także odłupki krzemienne z terenu klasztoru podomikańskiego.

Sytuacja zmienia się wraz z ociepleniem klimatu kiedy renifery, a za nimi ich łowcy wyemigrowały w kierunku Niżu Rosyjskiego. Ich miejsce zajmują kultury bardziej ukierunkowane na różne typy pożywienia. Pojawiają się też narzędzia mikrolityczne, bardziej wyspecjalizowane od poprzednich makrolitycznych. Rozpoczyna się okresem mezolitu, trwający do pojawienia się pierwszych kultur neolitycznych( kultury ceramiki wstęgowej rytej) czyli ok 4,5 tys lat p.n.e. Osiadły tryb życia wypiera wędrowny. Należy wspomnieć o pasterskim trybie życia, który w epoce neolitu i w epoce brązu pojawiał się dość często.

Dochodziło za pewne do licznych kontaktów, na terenie Ziemi tczewskiej, kultur neolitycznych z późnymi mezolitycznymi, a także później z kulturami subneolitycznymi. Charakteryzującymi się wytwarzaniem ceramiki i gospodarką łowiecko- zbieracką, kultury te zamieszkiwały lasy.

Kultury wczesnoneolityczne zajmowały żyzne ziemie na terasach rzecznych. Wytwarzały ręcznie grubościenną ceramikę, hodowały bydło, owce lub kozy, przede wszystkim w lasach(które porastały całą nizinę polską) i czasem na nielicznych polanach, uprawiały pszenicę na niewielkich polach, w miejscach pozbawionych zadrzewienia. W późniejszym okresie zaczęto stosować wypalanie i karczowanie lasów. Uprawiano również jęczmień, rośliny strączkowate,mak, wytwarzano ser. Średnia wieku nie przekraczała 35 lat. Z Barłożna k. Gniewu znana jest osada neolityczna.

W kolejnych okresie- eneolit (3-1.8 tys p.n.e.), na Pomorze opanowywały: kultura pucharów lejkowatych, kultura amfor kulistych czy kultura ceramiki sznurowej, wciąż pojawiały się elementy subneolityczne, które trwały do wczesnej epoki brązu. W tym okresie ceramika stoi już na wyższym poziomie. Hodowano poza wspomnianym wyżej zwierzętami również świnie. Pola uprawne zwiększają swoje powierzchnie. Pojawiają się pierwsze wyroby z brązu.

W epoce brązu(1.8-0.7 tys p.n.e.) teren Pomorza początkowo był zajęty przez kulturę unietycką. Następnie docierały wpływy z kultury trzcinieckiej, kręgu kultur mogiłowych, a także ze Skandynawii. Narzędzia kamienne były powoli wypierane przez metalowe. Wciąż zamieszkiwano terasy rzeczne i najżyźniejsze gleby. Wzrosło spożywcze znaczenie konia. Nadwyżki ziarna przechowywano w jamach zasobowych. W późnym okresie epoki brązu tereny Pomorza zajęła kultura łużycka(ok 1100 p.n.e.), kojarzona np. z grodem w Biskupinie. Grupa zajmująca pomorze gdańskie nazywana jest kaszubską, lub wschodniopomorską. Kultura łużycka trwała do ok 700 roku p.n.e. czyli do wczesnego okresu epoki żelaza. W tym czasie prowadzono osiadły tryb życia, wytwarzano zaawansowaną technologicznie ceramikę. Hodowano bydło rogate, świnie, konie i owce. Uprawiano wciąż pszenice, jęczmień, proso, bób, mak, soczewice a także len. Coraz większe znaczenie miały przedmioty metalowe, najpierw brązowa i miedziane, a potem we wczesnym okresie epoki żelaza także ten metal. Odlewnictwo stało się jednym z najważniejszych rzemiosł. Znaczenia nabrał także tzw Szlak Bursztynowy, który wydaje się, że przebiegał przez obszar ziemi tczewskiej.

W VII wieku przed Chrystusem miejsce kultury łużyckiej zajęła, wykształcona z grupy kaszubskiej, kultura pomorska, która swoim zasięgiem zajęła prawie cały obszar Polski. Dominowała gospodarka hodowlana, hodowano przede wszystkim bydło i świnie. Uprawy miały mniejsze znaczenie. Dietę wzbogacano m. in. rybami i owocami leśnymi. Podczas badań przed powstaniem Flextronicsa znaleziono tam ślady tymczasowych ludzkich siedlisk kultury pomorskiej z V wieku.

W III wieku p.n.e. z kultury pomorskiej wyrosła nowa jednostka kulturowa- kultura oksywska. Zajmowała obszar Pomorza. Kultura ta utrzymywała kontakty z Celtami, ze Skandynawią, z kulturą Kurhanów Zachodniobałtyjską, zajmującą tereny na wschód od Wisły i z druga kulturą powstałą z Pomorskiej- kulturą Przeworską. Doszło do rozwinięcia uzbrojenia m. in. miecze jednosieczne i facetowane groty włóczni. Z Tczewa najbardziej znaczącym znaleziskiem jest osada tejże kultury na terenie wspomnianego już Flextronicsa, w której odkryto kultowe pochówki psów z pyskami skierowanymi na zachód. W XIX wieku znaleziono na terenie ulicy Kolejowej groby z tej kultury, a także z jej następczyni- kultury wielbarskiej.

Kultura Wielbarska powstała na terenie Pomorza w I w n.e. prawdopodobnie w wyniku migracje na te tereny Gotów i Gepidów. Dzięki rzymskim źródłom pisanym(m.in. Tacyt-Germania) możemy w przybliżeniu określić , które ludy mogły zamieszkiwać ziemie tczewską. Mogli być to wspomnieniu już Goci czy Gepidzi, ale także Rugiowie, lub Wenedowie, ale także jakieś plemię pominięte w źródłach pisanych. Pierwsze trzy ludy indentyfikowane są bezsprzecznie z Germanami, natomiast co do Wenedów, trwa dyskusja, być może byli Wandalami, Słowianami Zachodnimi, lub jakimś innym ludem indoeurpejskim. Wiadomo, że starożytni historycy tacy jak Klaudiusz Ptolemeusz nazywali dzisiejszą Zatokę Gdańską-Wenedzką. W okresie wpływów rzymskich na terenie Pomorza wydobywano bursztyn, który eksportowano przede wszystkim do Cesarstwa Rzymskiego, a w zamian otrzymywano liczne wyroby rzymskie, takie jak naczynia ceramiczne i brązowe, ozdoby, czy monety. Znana jest także historia mówiąca o ekwicie rzymskim, który na polecenie Cesarza Nerona przybył na Pomorze po ogromne ilości bursztynu dla uświetnienia igrzysk w Rzymie.

W XIX wieku na terenie obecnego szpitala na ulicy 1 Maja, znaleziono cmentarzysko wielbarskie. Natomiast w latach 70 podczas badań terenowych archeolodzy odkryli kilka zabytków świadczących o osadzie z pierwszych wieków naszej ery na ulicy Ceglarskiej. Również w Stanisławiu, przed powstaniem autostrady, znaleziono ślady osady z okresy wpływów rzymskich.

Goci zaczęli opuszczać Pomorze w II w n.e i ruszyli na południowy wschód, do stepów nadczarnomorskich. Natomiast w IV wieku do Europy przybyli Hunowie rozpoczynając okres wędrówki ludów. Kultura wielbarska zanikła. Na terenie Polski w V wieku doszło do osadniczej pustki czyli hiatusu. Kolejnym ludem, który zajął Pomorze byli już Słowianie....

Szymon Jellonek