Rokitki

[LukaszB]

Gospoda HERHOLDa z Rokitek /allegro/

[piozykow]

Inne ujęcia rokickiej gospody Herholda z wolnego Forum Gdańsk.

Nie potrafię zlokalizować tego budynku. To zapewne ul. Tczewska, więc mamy do czynienia z obiektem nieistniejącym lub przebudowanym.

@Wałasz - uda się Tobie ustalić adres po nazwisku właściciela?

[Wałasz]

Gospody zwykle istniały w tym samym miejscu nawet przez kilka wieków. Miałem nadzieję znaleźć na dostępnych mapach z XIX i pocz. XX w. oznaczenie "Krug" czyli karczma, ale niestety nie ma takiej adnotacji. Być może plany folwarku Rokitki coś zawierają, natomiast nie mam do nich teraz dostępu, ani do księgi wieczystej dawnej wsi. Spodziewałbym się, że zlokalizowana była przy głównym skrzyżowaniu dróg, zatem przy ul. Tczewskiej, Kasztanowej lub Leśnej. Wykaz zabytków gminy Tczew nie zawiera żadnej wskazówki - dawno tamtędy nie przejeżdżałem, a na Street View nie można zobaczyć domu Kasztanowa 8, ale raczej było to gospodarstwo rolne. Rozpatrywałbym bardziej rogową Tczewską 50, z tym że otoczona jest zielonym płotem i nic nie widać. Albo któryś z przebudowanych domów po południowej stronie Tczewskiej, blisko wzniesienia. Warto dodać, że był jeszcze na Rokitkach "za Prusaka" gospodarz rolny Johann Herold mający ponad 50 ha, ale nie wiem, czy jest tożsamy czy spokrewniony z właścicielem rokickiej gospody. W czasach II RP miał ten majątek Johann Franzen.
Szkoda, że Rokitki nie mają opracowanej historii, ale może kiedyś znajdzie się chętny do jej opracowania. Przecież na wzgórzu Kasztanowej 3 stoi ładny i duży budynek dworu z największego majątku ziemskiego, będącego kontynuatorem danego folwarku-królewszczyzny. Wykaz zabytków oznaczył go tylko jako zwykły dom zamiast dwór jak w Bałdowie, Boroszewie czy Knybawie.

[Wałasz]

Informacja od sołtysa: dom z pocztówki został zburzony. Na jego miejscu powstał nowy, obecnie pod adresem Tczewska 48.

[Wałasz]

Stoi tam teraz typowy PRL-owski dom w stylu "kostka". To musiała być duża karczma. Na pocztówce z posta Łukasza, która ma kreskę, widać, że na szyldzie jest "Johann", więc to jednak ten sam Johann Herold i prawdopodobnie to była gospoda połączona z gospodarstwem rolnym. Podwórze tego ośrodka zajmuje dzisiejsze działki Tczewska nr 48, 48A i 50 oraz Kasztanowa 1. Czyli miałem dobre przeczucie, że było to przy skrzyżowaniu.
Na mapie z 1860 r. troszeczkę inaczej wyglądał układ zabudowań karczmy i dużego folwarku, a nawet ulicy Kasztanowej, gdyż nie było jeszcze linii kolejowej w tym miejscu. 50 lat później dwór na wzniesieniu to odmiennie usytuowany obiekt, ale budynek karczmy chyba był na tym samym miejscu cały czas. Trudno stwierdzić, kiedy mógł zostać zbudowany.

[niemwo]

Mogłby Pan podzielić się informacją w temacie "W czasach II RP miał ten majątek Johann Franzen." - gdzie można to znaleźć?

[Wałasz]

Mogłby Pan podzielić się informacją w temacie "W czasach II RP miał ten majątek Johann Franzen." - gdzie można to znaleźć?

Porównując pruskie księgi adresowe majątków ziemskich z lat 1912, 1909, 1903 i wcześniejsze do polskich ksiąg adresowych gospodarstw rolnych (1923, 1929). Każdy opisywany w nich majątek zawiera dane dotyczące właściciela / dzierżawcy oraz wielkości powierzchni i rodzajach ziem. Odnośniki do wspomnianych źródeł są w tym wątku: viewtopic.php?t=328

[Wałasz]

Rokitki były początkowo wsią rycerską - wśród właścicieli wymienia się Marcina z Rokitek (1304, 1328), Jakuba z Rokitek (1346) i drugiego Marcina z Rokitek, ławnika sądu ziemskiego (1385). Ok. 1400 przeszły na własność zakonu krzyżackiego i były administrowane przez wójta tczewskiego, a po odzyskaniu Pomorza Gdańskiego stały się królewszczyzną. Z protokołów lustracyjnych sporządzonych w 1564 r. i 100 lat później wynika, że w Rokitkach, liczących 30 włók (w tym 1 sołeckiej), nie było jeszcze folwarku, tylko 8 gospodarstw gburskich na ogółem 29 mieszkańców. Obie wojny szwedzkie do tego stopnia miały zrujnować wieś, że trudno było znaleźć w niej ślady istniejących tam posiadłości. Królewski przywilej z 1670 r. potwierdzał istnienie w Rokitkach 12 łanów chłopskich i 5 sołeckich we wsi, użytkowanych przez 1 wolne gospodarstwo sołeckie i 7 zagród gburskich oraz pojedyncze chaty. Przypuszczalnie w tym samym czasie ustanowiony został we wsi folwark emfiteutyczny (dzierżawa dziedziczna) o deklarowanej wielkości 21 łanów chełmińskich. Na przestrzeni stuleci doszło oczywiście do transferów i przetasowań gruntów w poszczególnych gospodarstwach, w tym zmiany ilości łanów sołeckich. Nie później niż w 1827 r. zakończyła się komasacja gruntów, która przypieczętowała istniejący już wcześniej podział miejscowości na Rokitki-Wieś (24 łany chełmińskie) i Rokitki-Folwark (21 łanów chełmińskich), mające odrębnych liderów. W trakcie budowy linii kolejowej (lata 60./70. XIX w.) niektóre zabudowania uległy likwidacji. Być może stary dwór również. W poł. lat 20. Skarb Państwa rozpoczął proces parcelacji domeny folwarcznej.

Oto moje typy lokalizacji najważniejszych posiadłości w Rokitkach (przed parcelacją domeny) na podstawie m.in. analiz map i planów, ksiąg adresowych, roczników statystycznych oraz monografii Franza Schultza ("Geschichte des Kreises Dirschau"). Nie mam dostępu do wszystkich źródeł, także są to informacje wstępne, które wymagają weryfikacji i uzupełnienia. Wielkości powierzchni podaję na podstawie danych z lat 20. Dodam, że podział Rokitek na dwie administracyjne jednostki, przebiegający mniej więcej na linii dzisiejszej ulicy Kasztanowej, uległ najprawdopodobniej likwidacji przed 1874 r. W związku z reformą samorządową Cesarstwa Niemiec miejscowość jako całość należała do wójtostwa (Amtsbezirk) waćmierskiego, natomiast tzw. Rokickie Łąki (położone między Zajączkowem, Dąbrówką, Gorzędziejskimi Łąkami i Kanałem Młyńskim) - do wójtostwa zajączkowskiego. W poł. lat 30. XX w. obie były już częścią nowej gminy zbiorowej Tczew-Wieś. Mimo zmian, zachowuję ten stary podział poniżej:

I. Rokitki-folwark (większość części wschodniej miejscowości).

Siedziba: ob. ul. Kasztanowa 3 (dawny dwór) i 5. Powierzchnia - ok. 301 ha. Dzierżawcy dziedziczni (emfiteuci): Henrikus de Beaulieu - administrator starostwa tczewskiego (cn. od 1672), Adam von Biber-Pałubicki (od 1781), Józef Walerian von Biber-Pałubicki (1794-1826), spadkobiercy Pałubickiego, Hermann Fischer (od 1834), Ferdinand Samuel Heine (od 1839), Albert Heine (od 1847), Theodor von Kries z Waćmierka (od 1853), Friedrich Findeisen (od 1860), Wilhelm Hermann (od 1864), Emil von John-Zydowitz (od 1875), Wilhelm van Riesen (od 1884), Leopold Raabe - kupiec z Tczewa (od 1892) i Karl Mürau (koniec 2. dekady XIX w.?). Gospodarstwo przez długi czas specjalizowało się w hodowli owiec, w majątku istniał też niegdyś browar. Administratorem w czasie spisywania katastru kontrybucyjnego (1772/73) był Dresler (?). W 1858 r. rokicką domeną Heinego rezydującego w Stanisławiu zarządzał niejaki Müller, pełniący zarazem funkcję sołtysa folwarcznego. Nowy dwór powstał przypuszczalnie krótko po budowie linii kolejowej, czyli albo na zlecenie Hermanna, albo Zydowitza. Za czasów Raabego administratorem majątku był jego przyszły zięć, Wilhelm Plasse, późniejszy właściciel dworu sołeckiego w Steblewie (nr 30) i jednego z zabytkowych domów podcieniowych (nr 15/17), znanego jako "Haus Raabe" (tam w ostatnim okresie życia mieszkał jego teść). Po I wojnie światowej i odrodzeniu Polski prawdopodobnie doszło do likwidacji emfiteuzy folwarku rokickiego, przez co wrócił on we władanie Skarbu Państwa i został oddany w dzierżawę krótkoterminową. W latach 1921-26 dzierżawcą był Wiktor Bączkowski (Boćkowski, Boczkowski, Baczkowski ), który po wszczęciu procesu parcelacyjnego został wytypowany do objęcia największej osady nr I (z dworem), liczącej ok. 34 ha. W latach 30. prawdopodobnie posiadali tą osadę Franciszek Gniot, a po nim Tadeusz Płociński.

II. Rokitki-Wieś (głównie część zachodnia miejscowości)

A. Wolne sołectwo. Siedziba: ob. ul. Kasztanowa 12, 14, 16 i 18. Powierzchnia - ok. 103 ha. Właściciele (zarazem sołtysi Rokitki-Wieś przed 1874 r.): Stanisław Werba, a po nim Mathias Gruba (przed wojnami ze Szwecją), Johann Neumann (1670), Pługowski (1772), Johann Daniel Neumann (1782), Carl Michael Neumann (od 1828), Friedrich Wilhelm Rick (od 1847), spadkobiercy (po 1868), Julius Goehrt z Bałdowa (od 1874), panna Goehrt, Wilhelm Pfeiler (1891), Gustav Schwarz (od 1892), Willy Schwarz (1909), Fritz Ehrecke (1912, 1923, 1929).
B. Karczma. Siedziba: ob. ul. Tczewska nr 48, 48A i 50 oraz Kasztanowa 1. Powierzchnia - 51 ha. Emfiteuci / później właściciele: Krause (1772), Johann Herold (1909), Johann Franzen (1912, 1923, 1929).
C. Gospodarstwo przy torach, obok wolnego sołectwa. Siedziba: ob. ul. Kasztanowa 8, 10 i 10a. Powierzchnia - ok. 71 ha*. Emfiteuci / później właściciele*: Johann Franzen (1909), Kurt Ölrich (1912), Franciszek Müller (1923, 1929).
D. Małe Rokitki. Siedziba: ob. Śliwiny 17. Powierzchnia - ok. 127 ha*. Emfiteuci / później właściciele*: Alexander Rick (1891), Otto Werner (1909), Georg Schwichtenberg (1912), Walter Liedtke (1923, 1929).
* Przypuszczalnie.
===========================
Było jeszcze kilka mniejszych gospodarstw i zagród, ale szczegółów na ten moment nie znam, bo wieś zamieszkiwało dużo osób (w tym młynarz). Może jak przy okazji wpadnie mi w ręce stara księga wieczysta Rokitek, to coś więcej uda się powiedzieć. Na temat parcelacji domeny są archiwa w Gdańsku, ale ważniejsze znajdują się w Bydgoszczy. Tam byłoby wyjaśnienie, kto kiedy i w jakich okolicznościach objął daną osadę po podziale. Mapami katastralnymi Rokitek dysponujemy, więc można łatwiej zlokalizować działkę, jeśli dysponuje się odpowiednią numeracją dawnych parcel.